6331 sayılı kanun ile 01.01.2013 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiş ve bir tane çalışanı olan tüm firmaların tehlike sınıflarına bakılmaksızın; Çalışma Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından zorunlu hale getirilmiştir. Firma sorumlulukları kanunda şu şekilde tanımlanmıştır; firma çalışma şartlarından ve yapılan işten kaynaklanan çeşitli tehlikeler ve olası riskleri belirlemeli, tehlike kaynaklarının her birinden oluşacak riskleri belirlenmesi, seçilen bir tehlikenin risk analizinin yapılarak kullanılan metod ile derecelendirilmesi, alınacak önlemlerin belirlenmesi ve analizi yapılan riskin kabul edilebilir sınıra çekilebilmesi için düzeltici faaliyetler eylem planı yapılması gibi çalışmalar yapmaktadır. Bu çalışmalar işin yapıldığı firmadaki yönetim kadrosu ve çalışanların da katılımı ile gerçekleştirilmektedir.
Bu çalışmalar neticesinde mevcut risklerin ortadan kaldırılması veya kabul edilebilirlik sınırına çekilebilmesi için alınması gereken önlemlerin de belirtildiği Risk Analiz Raporu hazırlanarak firmanıza sunulmaktadır.
Her çalışmanın amacı belli bir kazanç sağlamak veya başarılı olmaktır. Ancak çok az bile olsa kaybetme durumu her işte mevcuttur. Kayıplara neden olan tüm etkenler risk olarak adlandırılır ve sonucu belli olmayan her işin bir riski vardır. Risk, size bağımlı veya sizden bağımsız etkenlerin etkisiyle ortaya çıkabilecek, istatistik olarak kalıplandırılabilecek olayların tümünü oluşturur. Kontrol edilebilmeleri bile değişkenlik gösteren bu kötü sonuçlar doğurabilecek risklerin önüne geçilmesi için bir uzman dâhilinde işyerlerinin incelenmesi şarttır. Özellikle Türkiye yüksek iş kazası istatistikleri ile dünyanın birçok ülkesinden geride kalmaktadır. İnsan hayatının her türlü durumda korunması ve gerekli ortamların sağlanması, ülkenin gelişmişliğini gösteren en büyük etken olduğu için bu yüz kızartıcı durumun önüne geçilmesi için yasalarla zorunlu hale getirilmesi gerekmiştir. İnsan hayatına değer vermeyen, oluşabilecek kazaların önlemini alamayan işletmeler de zaten itibar sarsıcı bu durumdan olumsuz olarak etkileneceklerdir. Artık iş güvenliği yasalarıyla, bir apartman dahi olsa, apartman için çalışanı mevcut ise risk analizi yapılması zorunlu hale getirilmiştir.
Risk analizi, yapılan işler sonucunda her türlü işyeri yetkilisi ve çalışanı için zarara neden olabilecek risklerin belirlenmesi ve olasılıklar dâhilinde yorumlanması işlemidir. Riskler belirlenir, risklere sebebiyet verecek kaynaklar sınıflandırılır ve doğabilecek sorunlar olasılık dağılımı ile işyeri yetkililerine aktarılır. Olasılık dağılımlarını yorumlamak için de mutlaka bir iş güvenliği uzmanının görüşünün alınması gerekecektir. Yönetmeliğin gerçekleştirilmesinde ve yasalar doğrultusunda sunulacak en iyi hizmeti bünyemizde bulunan iş güvenliği uzmanlarımız, iş yeri hekimimiz ve sağlık personelimizle sizlere aktarmaktayız.
İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği Kapsamı
Çalışanları arasında iş güvenliği uzmanı bulunmayan işyerlerinde, bu yükümlülük ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden veya yetkilendirilmiş toplum sağlığı merkezlerinden hizmet alarak yerine getirebileceği belirtilmiştir.
İşverenin çalışma ortamında iş imkânı sağladığı personelin sağlığını ve güvenliğini sağlaması ve bu durumu sürdürmesi beklenir. Bu amaç doğrultusunda risk analizi yaptırılır. Ancak risk analizinin gerçekleştirilmiş olması ile işverenin yükümlülüğü sona ermez. Risk analizi çalışmalarında uzmanlara ihtiyaç duyulan her türlü bilgi ve belge tedarik edilmelidir.
Risk analizi ne sadece işverenin ne de görevlendirilen uzmanın yetkisindedir. Risk analizi bir ekip çalışmasıdır ve bu ekibi oluşturacak kişiler yönetmelikçe belirtilmiştir. Kısaca bahsedecek olursak; işveren veya vekili, iş güvenliği uzmanları ve işyeri hekimleri, işyeri çalışan temsilciler ve oluşabilecek riskler hakkında bilgi sahibi destek elemanları bu ekibi oluşturacaktır.
İşveren, risk analizi çalışmalarının yürütülmesi için bir kişiyi görevlendirip analiz akışının ilerlemesini sağlayabilir ancak hiçbir şekilde analizin gerçekleştirilmesi için gerekli olan çalışmaların yapılmasına engel teşkil edebilecek bir davranışta bulunamaz. Ayrıca analiz ekibi de işverenin sağladığı belgelerin korunması ve gizli tutulmasıyla yükümlüdür.
6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu göre tek bir işçisi olan apartmanlar, siteler ve işyerleri de risk analizini gerçekleştirmek zorundalar.
Kuruluş aşamasından sonra risk analizi yapılmamış işyerlerinde öncelikli olarak yapılması gereken işlem risk analizini oluşturmaktır. Daha sonra olabilecek değişikliklerde risk analizi yenilenmelidir. Bu değişiklikleri; işyerinin taşınması, işyerinin el değiştirmesi ve teknolojik olarak üretimde kullanılan ürünün değişmesi, yeni ve ciddi bir tehlikenin ortaya çıkması –ki bu işyeri dışında kaynaklanan bir durumdan ötürü de olabilir- , uygulamalarda gözden kaçan herhangi bir durumun tespiti olarak sıralayabiliriz.
Eğer iş yerinde bir iş kazası meydana gelmiş veya bir meslek hastalığı gibi durum oluşmuşsa risk analizi tekrar yapılmalıdır.
Kuruluş aşamasından sonra risk analizi yapılmamış işyerlerinde öncelikli olarak yapılması gereken işlem risk analizini oluşturmaktır. Daha sonra olabilecek değişikliklerde risk analizi yenilenmelidir. Bu değişiklikler; işyerinin taşınması, el değiştirmesi, teknolojik olarak üretimde kullanılan makinenin, malzemenin değişmesi, yeni ve ciddi bir tehlikenin ortaya çıkması, işyerinde iş kazası olması veya meslek hastalığı oluşmasıdır.
İşyerinde bu şartların hiçbiri oluşmamışsa dahi, risk analizi periyodik aralıklarla yenilenir. Bu periyotlar;
- Az tehlikeli iş yerleri için 6 yıl
- Tehlikeli işyerleri için 4 yıl
- Çok tehlikeli işyerleri için 2 yıldır.
(İşyerinin tehlike sınıfı İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE İLİŞKİN İŞYERİ TEHLİKE SINIFLARI TEBLİĞİ’ne göre belirlenir)
Tehlikeler belirlenip, risk oluşturan etkenler tespit edildikten sonra her bir durum ayrı ayrı dikkate alınarak kimlerin, nelerin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar göreceği belirlenir. Oluşturulan veriler doğrultusunda ulusal veya uluslararası standartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden bir veya birkaçı kullanılarak analiz edilir. Risk analizi olasılık dağılımı olarak işverenlere sunulur. Olasılık dağılımını elde etmek için belirlenen yöntemler vardır.
Belirlenen yapısal modele göre bireysel kestirimler, satış ve maliyetlerin olasılık dağılımları gibi, matematiksel olarak birleştirilerek net değer,şimdiki değer gibi son değişkenin olasılık dağılımına ilişkin parametreler elde edilir. Risk analizi oluşturulmasında stratejik planlama yardımıyla işlemler yürütülür ve sonuçlandırılır. Stratejik planlama da amaç belirlenir, firma iç ve dış çevresi konusunda bilgi toplanır, kaynaklar belirlenir ve yapılacak sistem ve duyarlılık analizleri ile sonuçlandırılır. Risk Analizinde son nokta simülasyon sürecidir. Sorun tanımlanarak denklem belirlenir ve model geliştirilmiş olur. Öncelikle bağımsız daha sonra bağımlı değişkenler ile denklemler bilgisayara girilir ve yorumlanır.
İşyerinde birbirinden farklı departmanlar mevcut ise her bir bölüm için risk analizi gerçekleştirilmelidir. Ayrı bölümler için gerçekleştirilen risk analizleri bir bütün olarak değerlendirilir.
Riskler analiz edilerek etki büyüklüklerine göre sıralanıp kontrol amacıyla bir planlama oluşturulur. Risk mümkünse ortadan kaldırılır, mümkün değilse kabul edilebilir bir seviyeye indirilir. Riskleri ortadan kaldırmak için hazırlanan planlar işverence uygulamaya konulur. Planlar düzenli olarak izlenir, denetlenir ve aksama olduğunda gerekli düzeltici ve önleyici işlemler gerçekleştirilir. Tabi ki de risk kontrolü gerçekleştirilirken dikkat edilmesi gereken diğer bir husus yeni risklerin oluşmasına olanak vermemektir.
Risk analizinin nasıl yapıldığının daha iyi anlaşılması için aşağıda belirtilen örnekleri inceleyebilirsiniz.
1)Bu örnekte modelleme yapılarak nasıl risk analizi yapıldığı örneklenmiştir.
Olay: Petrol kuyusunun açılması için bir yatırım önerisinin geliştirilmesi
Öncelikle Yatırımın finansal niteliklerini değerlendirecek şekilde bir model geliştirilir. Modelleme sürecini iyi belirlemek için zaman boyunca olası olayların sırasını gösteren bir karar ağacı oluşturulabilir.
-Petrol kuyusunun açılmasında olay sırası
Kuyu açma kararı verilirse modeli denetleyen üç önemli değişkenin olduğu görülmektedir;
Kuyunun açılması durumunda sonuç ( Başarı veya başarısızlık)
Bulunan petrolün büyüklüğü
Kuyunun çalıştırılması sonucunda sağlanacak kar ya da zarar
Model belirlendikten sonra bir sonraki aşamada Girdi değişkenlerin tanımlanır; Kuyu açma maliyeti Başarı, Yıllık üretim, Faaliyet gideri, Fiyat,
Belirlenen değişkenlerle Model denklemlerinin oluşturulur ve kuyu açma ile ilgili model mantığı akış şeması yardımıyla model çözülür ve sonucu yorumlanır. Simülasyon Analizi kuyu açma yatırımı ile ilgili son kararı verecektir. Sonuçta elde edilen Net Karın Şimdiki Değeri dağılımı ve sonuçlar ışığı altında yatırım kararı vermek, karar vericiye aittir.
2) İnşaat sektöründen bir risk analizi örneği;
Olay; İskele üzerinde çalışma.
Tehlike; İskele.
Belirlenen unsurlardan a şıkkı için oluşturulmuş riskleri incelersek;
İskelenin Yıkılması, İskele Üzerindeki Malzemelerin Aşağıya Düşmesi, İskele Üzerindeki İşçinin Düşmesi, İskelenin Diğer İşçilerin Üzerine Yıkılması.
Tüm riskler için olasılık, şiddet, risk puanı ve öncelik sırası numaralandırılır.
Önlem; İskele Ayakları Denetlenmeden İşe Başlanmaması
Önlemi almakla sorumlu kişi; tüm firmalar.
Risk Analizi Dokümantasyonu
Risk analizinin sonuçlarının aktarımı farklı şekillerde olabilmektedir. Ancak mutlaka içerisinde bulunması gereken kısımlar vardır.
Risk Analizlerinin fiyatlandırılmasında ise göz önünde bulundurulması gereken birçok etken vardır. İşçi sayısı ve tehlike sınıfı ile birlikte işin yapıldığı çalışma alanı büyüklüğü ve kullanılan makine ekipman sayısı hepsi birlikte değerlendirilmelidir.
Risk analizi yaptırmama sonucu işvereni bekleyen süreç
Risk Analizi yaptırmamanın cezası 10’uncu maddesinin birinci fıkrasına göre 3.234 TL olarak belirlenmiştir. Eğer analiz yaptırmama durumu devam ediyorsa bu aykırılığın devamı halinde her ay 4.851.-TL ceza ödenmesi gerekecektir. Çalışanlara eğitim verme yükümlülüğüne uymayanlara ise her çalışan için 1.087 TL idari para cezası uygulanacağı hususu da kanunda açıkça belirtilmiştir.